زعفران ; طلای سرخ ایران  (بررسی جامع جغرافیای تولید , کیفیت  و  بازار جهانی )

- گیاه زعفران گوهری در دل گل :

زعفران ( Croucus Sativus ) از تیره زنبقیان , گران ترین ادویه جهان با ارزشی نزدیک به 15,000 $ به ازای هر کیلوگرم است . بخش دارویی و اقتصادی آن تنها کلاله و خامه قرمز - نارنجی گل است که پس از شکفتن گل های بنفش در مهر و آبان , صبح ها به دقت برداشت و جهت فراوری و خشک کردن به خانه ها و کارگاه ها انتقال داده می شود . رنگ دهی بی نظیر ناشی از ترکیب کروسین ( رنگ دهنده اصلی ) بوده , عطر و طعم منحصر به فرد حاصل از سافرانال و پیکرو کروسین و ساختار ظریف ( کلاله های سه شاخه ) که به صورت دستی جمع آوری می شود و توجیه کننده قیمت بالای آن می باشد .

- خاستگاه تاریخی ( ریشه های ایرانی زعفران ) :

بیشتر منابع علمی , زادگاه زعفران را شهرستان قائنات در خراسان جنوبی ایران می دانند . این گیاه از گذشته های دور در فلات ایران کشت می شده و نام آن از واژه فارسی " زرپران " ( دارای رشته های طلایی ) گرفته شده که بعد ها به عربی ( زعفران ) و سپس به زبان های اروپایی راه یافته است .

- پراکندگی جغرافیایی ( از خراسان تا هیمالیا ) : 

زعفران درمناطقی باویژگی های اقلیمی خاص رشد می کند که به ترتیب عبارتند از :

ایران ; استان های خراسان رضوی ( تربت حیدریه ) خراسان جنوبی ( قائنات و سرایان ) فارس ( استهبان ) کرمانشاه ( دالاخانی ) و اراک .

در جهان ; افغانستان ( هرات ) , هند ( کشمیر ) , اسپانیا ( کاستیلا و لامانچا ) , ایتالیا ( سیسیل ) , مراکش ( کوهستان های اطلس ) , یونان ( کوزانی ) .این مناطق عموما دارای تابستان های خشک , زمستان های ملایم وخاک زهکشی شده هستند .


- تولید کنندگان عمده جهان (سلطه بلامنازع ایران ) :

ایران ; تولید سالانه 330 الی 350 تن و سهم جهانی 90 الی 95 % . مناطق شاخص شامل خراسان رضوی ( تربت حیدریه ) , خراسان جنوبی ( قائنات و سرایان ) , فارس و کرمانشاه . استان های خراسان جنوبی و رضوی به تنهایی 85 % تولید ملی را تامین می کنند . ایران سالانه بیش از 280 تن صادرات دارد .

افغانستان ; تولید سالانه 18 الی 20 تن . سهم جهانی حدود 5 % . مناطق شاخص کشت ( هرات ) . کیفیت زعفران افغانستان نزدیک به کیفیت زعفران ایران می باشد و رشد 142 % صادرات آن در سال 1398 گزارش گردیده است .

اسپانیا ; تولید سالانه 25 الی 30 تن . سهم جهانی کمتر از 3 % . مناطق شاخص کشت ( کاستیلا و لامانچا ) می باشد . لازم به ذکر است که تمرکز اسپانیا بر روش های کشت پیشرفته بوده و علاوه بر آن با واردات مقادیر قابل توجهی زعفران مرغوب  ایرانی اقدام به صادرات مجدد آن با برند خود می نماید .

هندوستان ; تولید سالانه 8 الی 10 تن . سهم جهانی کمتر از 2 % . مناطق شاخص کشت ( کشمیر هندوستان ) . مصارف عمده در صنعت غذا و دارو .

یونان ; تولید سالانه 8 تن . سهم جهانی کمتر از 2 % . مناطق شاخص کشت ( کوزانی ) . بازار هدف اصلی اتحادیه اروپا .

- مصرف کنندگان بزرگ ( تقاضای جهانی و الگوی مصرف ) :

چین ; بزرگترین وارد کننده زعفران جهان ( بیشتر برای مصارف غذا و دارو ) می باشد .

اسپانیا ; زعفران ایران را با برند خود به کشور های اروپایی و آمریکا صادرات مجدد می کند .

امارات متحده عربی ; نقش مهمی در صادرات مجدد زعفران ایرانی به ویژه در تحریم ها دارد .

اتحادیه اروپا ( فرانسه , آلمان و سوئیس ) بیشترین مصرف را در صنایع غذایی و دارو سازی دارند .

- تفاوت الگوی مصرف :

ایران و آسیا بیشترن مصارف زعفران به صورت سنتی در غذا ها و انواع شیرینی جات و نوشیدنی ها مودر استفاده قرا گرفته در حالی که در اروپا بیشترین کاربرد در صنایع دارو سازی و رنگ سازی و لوازم آرایش می باشد .

- چالش های صنعت زعفران :

صادرات خام ; 90 % زعفران ایران به صورت فله ای به چین , اسپانیا و امارات فروخته شده و پس از بسته بندی و برند سازی , با قیمت 3 الی 5 برابر به بازار های جهانی ارائه می گردد .

تحریم ها ; کاهش ارزش تجارت مستقیم با اروپا و افزایش هزینه های صادرات از عواملی می باشد که به واسطه تحریم های بین المللی بر بازار تاثیر گذار می باشد .

رقابت جهانی ; رشد تولید در افغانستان و کشت گلخانه ای در چین از عوامل تحدید کننده می باشد .

راهکار های توسعه پایدار :

افزایش ارزش افزوده ; با توسعه محصولات فرآوری شده مانند دارو های گیاهی , رنگ های خوراکی و ... .

توسعه برند ایرانی ; جلوگیری از صادرات مجدد زعفران توسط برند های خارجی .

بهبود کیفیت ; می توان با استفاده از کود های آلی و باکتری های محرک رشد و با تحقیق و توسعه بهبود روشهای پیشرفته کشت افزایش قابل توجهی در کیفیت و کمیت بوجود آورد .

- نتیجه گیری ( آینده طلای سرخ ) :

زعفران نماد هویت کشاورزی ایرانی و میراثی جهانی است . با وجود سلطه کنونی ایران در بازار با بیش 90 % تولید , حفظ این جایگاه نیازمند گذار از صادرات خام ( خام فروشی ) به توسعه زنجیره ارزش کامل است . سرمایه گذاری در فناوری های کشت , بازاریابی جهانی و مقابله با قاچاق , ضامن تداوم شکوه این طلای سرخ خواهد بود .

- سخن پایانی :

زعفران تنها یک ادویه نیست , روایتی است از پیوند خاک , اقلیم و هنر برداشت که در ایران به کمال رسیده و اکنون نیازمند بازآفرینی در عرصه جهانی می باشد .